The Song of the Lark
Hoe kom ik aan Willa Cather?
Tijdens mijn middelbare-schooltijd, een periode waaraan ik soms langs electronische weg word herinnerd omdat ik me ooit heb ingeschreven op een schoolreuniewebsite en niet weet hoe ik me weer moet uitschrijven, heb ik enige tijd een abonnement op het tijdschrift de National Geographic gehad. In een van de nummers van dat blad, van juli 1982, verscheen een verhaal over Willa Cather. Ik had, natuurlijk, nog nooit van haar gehoord; ik was nog geen 18 en de wereld was groter dan nu. Interessante tekst, en ook die typische NG-manier om oude memento's in hun hedendaagse omgeving te fotograferen.
Enkele jaren later vond ik, zuiver toeval, een Willa Cather op de planken van De Slegte, een boekhandel die een standbeeld en medaille verdient voor het verspreiden van cultuur. My Antonia, met een accent op de eerste A. Mooi boek, verse immigranten uit de Oude Wereld proberen tegen de klippen op iets te maken van hun leven in hun nieuwe vaderland, de VS. Wat me vooral bijbleef was dat Cather over 'gewone mensen' schrijft -het blijken vaak wel tamelijk ongewone, gewone mensen te zijn- en dat ze een soepele, heldere, evocatieve stijl hanteert. Of, verbeter ik mezelf, ze heeft die stijl bereikt, net zoals een klassiek geschoold musicus na jaren zwaar zwoegen het voor elkaar krijgt om moeiteloos zijn toon te zetten en zijn techniek uit te oefenen.
The Song of the Lark
Sindsdien heb ik nog een paar boeken van Cather gevonden, de stroming waarvan ze onderderdeel uitmaakte (een vorm van realisme en eenvoud in literatuur, naast het modernisme dat nu het beeld van de jaren '20 van de vorige eeuw bepaalt) ben ik, in een beweging waaraan een flexibel meerjarenplan ten grondslag ligt, bezig te exploreren. Ik heb ook wat Sinclair Lewis gelezen en er komt nog meer. Een van Cather's romans, Lucy Gayheart, heeft een jaartje dienst gedaan als muismat bij mijn laptop. Muismat niet meer nodig dus die ga ik ook lezen. Een andere, The Song of the Lark, stond ergens in de schappen te wachten op betere tijden. Ik had, licht walgend van het volk dat Theodore Dalrymple beschrijft, opeens behoefte aan behoorlijke mensen. Presto: Cather komt tevoorschijn.
Snelle deconstructie
Een van die nare gewoonten die een leraar Nederlands vroeger zijn pupillen probeerde bij te brengen was, het uitvoeren van vivisectie op een boek. Een gestandaardiseerde lijst onderwerpen, vragen, van begin naar eind af te lopen, diende bij het adolescerende kind de liefde voor de literatuur te doen ontbranden. Ik herinner me een voormalige TNO-collega die zelfs ruim dertig jaar na dato nog giftig was om deze procedure, want het had haar van de liefde voor het lezen genezen. Ook van de meeste andere cultuuruitingen meen ik. Ikzelf heb de procedure in een duister kastje in mijn geheugen opgeborgen en daar blijft hij. Ook deconstrueren, bijna net zo'n onheilspellend werkwoord als kritisch lezen (nee, niet zo, maar academisch verantwoord kritisch lezen, dat is heel wat anders!) heb ik achter me gelaten. Ik laat de boeken liever heel.
The Song of the Lark beschrijft het zich bewust worden van een kind van haar artistiek roeping, en de moeite die ze zich moet getroosten om die roeping te realiseren. Cather besteedt ruim aandacht aan het dorpsleven op de prairie waar zijzelf, net als haar helding Thea Kronborg, is opgegroeid. En net als Willa heeft Thea een dubbele verhouding met die omgeving: het is de beschermende omgeving die het haar heeft mogelijk gemaakt op haar eigen tempo op te groeien en zich bewust te worden van haar stem en roeping, maar ook een trage, zich van geen cultuur bewuste wereld die andere talenten in de knop zou hebben gesmoord, gestorven van verveling en gebrek aan uitzicht op iets hogers. De roman volgt Thea terwijl ze van meisje een heel jonge tiener wordt, haar tentatieve intrede in de wereld van muziek, haar omgang met bijzondere mensen in haar omgeving. We kijken mee in de geest van Thea, een wat eenzelvig kind dat niet erg 'clubbable' lijkt.
Door een ongeluk van een van die kennissen krijgt Thea de beschikking over een erfenis die ze gebruikt door een jaar pianolessen in Chicago te nemen. Aan het eind van die periode vindt haar pianoleraar opeens haar stem... en dan begint het. De heldin neemt nu zanglessen, vindt op een uitstapje naar Panther Canyon ook haar artistieke visie. Volgen: een mislukte affaire met een rijke Duitse bierbrouwer, vertrek naar Duitsland om serieuze zanglessen te nemen, en, uiteindelijk, jaren later, de triomf in een zware Wagnerrol in de opera van New York.
Nevengedachten
Dit is, allicht, een platte weergave van de verhaallijn, een exemplaar van de 'coming of age'-plot. Bijzonder is hoogstens dat de hoofdpersoon een topartieste wordt, een gelukkige combinatie van een grote stem en een krachtige artistieke visie. Wat de roman voor mij bijzonder maakt is, alweer, de schijnbaar eenvoudige, elegante maar sobere schrijfstijl. Een schitterende evocatie van de wereld van het pioniersdorp dat een jarendurende overgang maakt van verse plantage tot een dorp als een klein stadje. Bijzondere personen in dit dorp bieden een blik op de buitenwereld: een spoorwegman, een arts die belangen heeft in mijnen en regelmatig de grote stad bezoekt, een Duitse pianoleraar die het hele Westen heeft gezien, en Spanish Johnnie, een Mexicaanse artisaan die met zijn familie in het armere deel van het dorp woont. Bij deze buitenstaanders leert Thea ook de muziek kennen, als gesublimeerde hartstocht, niet als zingen voor een begrafenis, wat Thea -symboliek van Cather- enige tijd voor de kost doet.
Thea heeft, ook, een moeizame verhouding met mannen die misschien iets van licht werpt op het persoonlijk leven van de schrijfster. De mannen die -bijna- haar echtgenoten zouden worden verdwijnen weer, omdat ze sterven, al getrouwd waren, of om onduidelijke redenen. De werkelijke minnaar van Thea is de muziek, en dan vooral die van Wagner. Cather maakt duidelijk dat ze een groot liefhebber is van deze opera's, en een kenner; de redacteur van het boek heeft uitvoerige voetnoten noodzakelijk geacht om het minder gecultiveerde lezerspubliek op de hoogte te brengen. Gelukkig maar, bedenk ik, een volgend project is het uitzitten van de Ring op cd, bijna net zo'n proeve van uithoudingsvermogen als afgelopen jaar het lezen van de Bijbel is geweest. Recensie volgt (van die opera's, niet van de Bijbel, dat gaat te ver).
Het latere deel van het boek is wat minder interessant, misschien heeft Cather zich niet voldoende kunnen inleven in de hoedanigheden van een jarenlange opleiding van een klassiek musicus. Hierin zitten ook nuances die dramatisch materiaal op kunnen leveren, maar Cather stipt ze maar tangentiaal aan. Een of twee hoofdstukken die de herstart van het boek markeren, jaren na Thea's vertrek uit haar dorpje Moonstone en uit Chicago naar Duitsland, zijn naar mijn smaak wat minder van kwaliteit. Maar als het verhaal weer loopt haak ik moeiteloos weer aan, tot doorbraak en triomf van de Grote Artiest. Schitterend.
Ik moest opeens denken aan die countertenor die ik een radiointerview hoorde uitleggen dat nu Mozart zijn lover was, geen tijd voor een meer conventionele relatie. Zo is heet ook met Thea: voor de sociale banden die nu zo allesbepalend zijn voor succes heeft ze weinig talent, geringe inclinatie, en in haar professionele leven ook vooral geen geest of energie. De Kunst slurpt alles op, je bent Artiest en dat is het. Een prachtige romantische gedachte, en, in het geval van hoge kunst, ook een tamelijk realistische weergave van de wereld. Een recensent op Amazon noemde Thea een egocentrische zeur. Die meneer heeft het dus niet begrepen.
Conclusie
The Song of the Lark is een prachtig boek, met een opmerkelijke constructie die een wat ongemakkelijke breuk in continuiteit vertoont maar, uiteindelijk, toch tot een coherent geheel wordt. De heerlijke stijl maakt dat ik nu dorst naar meer Cather; de focus op de muziek van Wagner vormt het boek tot een soort hybride tussen een laatromantische negentiende-eeuwse roman en een boek uit de Amerikaanse vroeg-twintigste-eeuwse traditie. Waarmee Amerika er toch weer Europeser eruitziet dan je nu soms zou denken.
Links, rechts, vooruit? Ineke kiest vooruit.
